AHILOVA TETIVA
Puknuće Ahilove tetive (tendo Achillis) obično nastaje neizravnim delovanjem sile. Ahilova tetiva pukne zbog naglog i preteranog napinjanja već napete tetive prilikom započinjanja trčanja ili sprinta
Ahilova tetiva je ime dobila po grčkom junaku Ahileju, kralju Mirmidonaca, kojeg je majka morska nimfa Tetide da bi ga učinila besmrtnim okupala u čudotvornoj reci Stiks. No, zaboravila je umočiti pored celog tela i petu za koju ga je držala dok ga je uranjala u reku tako da je to mesto ostalo jedina ranjiva tačka na njegovom telu. Ahileja je ubio Paris koji ga je pogodio otrovnom strelicom u petu.
Anatomske osobine Ahilove tetive
Ahilova tetiva (lat. tendo Achillis) završni je deo troglavoga mišića potkolenice (lat. m. triceps surae) i hvata se na donju polovinu stražnje strane petne kosti (lat. calcaneus). To je najsnažnija tetiva u čovečjem telu, duga je pet do šest centimetara, a debela pet do šest milimetara. Ahilova tetiva nema ovojnicu već je oblaže tanka opna koju nazivamo peritenonij (grč. peri - oko, tenon - tetiva).
Dok je sa zadnje strane tetiva pokrivena kožom i fascijom potkolenice, spreda je odeljena od dubokog mišićnog sloja masnim tkivom što joj olakšava gibanje.
Definicija
Puknuće Ahilove tetive obično nastaje neizravnim delovanjem sile. Do puknuća Ahilove tetive dolazi zbog naglog i preteranog napinjanja već napete tetive (prilikom započinjanja trčanja i/ili sprintanja), zbog nagle kretnje stopala prema gore koje je prethodno bilo maksimalno svinuto prema dolje (prilikom skoka), ili pak zbog nagle neočekivane kretnje stopala prema gore u slučaju kada se čovek oklizne na stepeništu ili prilikom pada u rupu na putu ili sportskom igralištu.
U manje od 10% slučajeva puknuće Ahilove tetive uzrokovano je primenom direktne sile na samu tetivu.
Uzroci nastanka rupure Ahilove tetive
Degenerativne promene Ahilove tetive imaju najvažniju ulogu u nastanku puknuća Ahilove tetive.
Podložnost takvoj vrsti ozlede
Muškarac u životnoj dobi od četrdesetak godina koji se nakon najčešće sedeći provedene radne sedmice vikendom takmiči u nekom sportu (engl. weekend warior) jest opis osobe kod koje s velikom verovatnošću može nastati puknuće Ahilove tetive.
Naime, puknuće Ahilove tetive je znatno češće kod muškaraca (i do devet puta češće!), a obično se javlja u četvrtom desetleću života. U više od tri četvrtine slučajeva nastanak puknuća tetive povezan je s neizravnim delovanjem sile, na primer pri skoku, doskoku, okretu, ili pak zbog iznenadnog ubrzanja prilikom trčanja i javlja se tokom raznih sportskih aktivnosti - fudbal, tenis, rukomet, košarka, badminton, jogging.
Samo u 10% slučajeva nastanak puknuća Ahilove tetive nije vezano za sportsku aktivnost.
Omasovljenje i velika popularnost rekreacijskog bavljenja sportom poslednje je dve decenije rezultiralo s povećanjem broja puknuća Ahilove tetive, tako je na primer u skandinavskim zemljama porastao broj puknuća tetive sa 8,5 na 100.000 stanovnika iz 1973. godine na čak 18,5 na 100.000 stanovnika prema podacima iz 1994. godine.
Simptomi puknuća Ahilove tetive
U trenutku ozlede osoba oseti snažnu bol, a često i čuje prasak koji se opisuje kao zvuk koji se dobije prilikom pucketanja bičem. Katkad ozleđeni navodi da je imao osećaj kao da ga je neko udario tvrdim predmetom po tetivi.
Kao suprotnost tome valja istaknuti da trećina ozleđenih ne navodi pojavu boli u trenutku ozlede. Nakon ozlede ozleđenik otežano hoda, tj. šepa, više ne može potrčati, a vodeći simptom je da ne može stati na prste ozlijeđene noge.
Osim toga, ozljeđenik ne može stopalo ozleđene noge svinuti prema dole protiv otpora, a dva do pet centimetara iznad pete palpira se udubljenje u tetivi.
Samopomoć kod povrede Ahilove tetive
Valja odmah potražiti lekarsku pomoć. Do dolaska lekara samopomoć treba biti usmerena na smanjivanje bola. U tu svrhu bolesnik treba primeniti postupak uobičajen za zbrinjavanje akutnih sportskih ozleda, a njega je najlakše upamtiti prema mnemotehničkoj izvedenici - RICE (engl. R: rest - odmor; I: ice - led, hlađenje; C: compression - kompresija; E: elevation - elevacija, podizanje).
Stoga treba obvezno primeniti hlađenje ledom (ne neposredno na kožu i ne masirati!) na bolno mesto tokom desetak minuta i to valja ponavljati nakon barem petnaest minuta odmora nekoliko puta tokom dana, ne savetuje se više od pet do šest puta dnevno, a nogu valja postaviti u povišeni položaj.
Dijagnostika i lečenje Ahilove tetive
Kliničkim i ultrazvučnim pregledom utvrđuje se da li je reč o puknuću Ahilove tetive. Od najveće pomoći pri kliničkoj dijagnostici jest Thompsonov test (engl. squeeze test) čija se pouzdanost pri dijagnosticiranju puknuća Ahilove tetive smatra gotovo stopostotnom.
Test se izvodi u potrbušnom položaju ozleđenika pri čemu mu kolena moraju biti ispružena, a stopala mu slobodno vise preko ruba stola za pregled. Lekar rukom obuhvata ozleđenikovu potkolenicu na mestu najvećeg izbočenja muskulature potkoljenice, a kada stisne tu muskulaturu u zdrave se osobe stopalo te noge savija prema dole, no ako je došlo do puknuća Ahilove tetive stopalo ostaje mirno i ne pokreće se.
Ultrazvučnom dijagnostikom nalazi se prekid kontinuiteta tetive (na mjestu puknuća tetive je nakupina krvi - hematom), a pomicanjem stopala prema gore taj se prekid povećava, odnosno smanjuje ako stopalo savijamo prema dole.
Lečenje puknuća Ahilove tetive može biti ili neoperativno ili operativno.
Neoperativno se lečenje obično predlaže osobama starije životne dobi koje su sportski neaktivne, kao i u slučajevima kada ozleđena osoba ima povišen rizik za operacijsko lečenje. Dok je nekada neoperacijsko lečenje označavalo imobilizaciju u trajanju od 12 nedelja, danas se provodi tzv. funkcionalno neoperativno lečenje za koje je osnovni zahtev da se prekinuti krajevi tetive spajaju kada se stopalo savije prema dole za cca 20-tak stupnjeva, a što se kontroliše pomoću ultrazvuka.
Nakon vrlo kratkoga razdoblja sadrene imobilizacije bolesnik nosi specijalnu ortozu osam do deset nedelje uz provođenje adekvatne fizikalne terapije.
Znatno se češće za lečenje puknuća Ahilove tetive koristi neka od brojnih opisanih metoda hirurškoga lečenja. Danas se osim klasične metode šivenja tetive šavovima i pojačanja mesta puknuća prišivanjem dela okolnih tetiva često upotrebljava i tzv. perkutana metoda prilikom koje se šivenje puknute tetive čini šavima bez da se čini veliki kožni rez.
Prednosti te metode su, uz znatno manji kožni rez, mogućnost izvođenja operacije u lokalnoj anesteziji te uspostavljanje ranog aktivnog pokreta. Nedostatci te metode su veći broj ponovnih puknuća tetive (reruptura) nego nakon klasičnog operativnog zahvata te mogućnost oštećenja živca (lat. n. suralis).
Nakon operacije potrebna je još imobilizacija sadrenom čizmom ili nekom od specijalnih ortoza u trajanju od šest do osam nedelja.
Nakon tog razdoblja započinje se s postupnim opterećivanjem ozleđene noge, ali pri tome valja izbegavati stajanje na prstima ozleđene noge.
Povratak radnim i sportskim aktivnostima
Povratak sportskoj aktivnosti dopušta se tek 6 do 9 meseci nakon učinjenog operativnog zahvata.
Izvor: Pliva.hr
